ایمنی ساختمان‌ها در زمان بحران، به طراحی صحیح مسیرهای فرار و درب‌های استاندارد وابسته است. دو واژه‌ای که در این زمینه زیاد شنیده می‌شود «درب ضد حریق» و «درب خروج اضطراری» است.
در نگاه اول شاید تصور شود این دو نوع درب یکسان‌اند، اما در واقعیت تفاوت‌های مهمی در ساختار، عملکرد و هدف طراحی دارند.
در این مقاله به‌صورت دقیق و کاربردی بررسی می‌کنیم که درب خروج اضطراری چیست، چه تفاوتی با درب ضد حریق دارد و نصب آن‌ها در ساختمان‌ها باید مطابق چه استانداردهایی انجام شود.
درب خروج اضطراری چیست؟
درب خروج اضطراری (Emergency Exit Door) درب یا مسیری است که در زمان خطر مانند آتش‌سوزی، زلزله یا نشت گاز، امکان خروج سریع و ایمن افراد را از ساختمان فراهم می‌کند.
هدف اصلی آن، تخلیه فوری افراد در کوتاه‌ترین زمان ممکن است.
ویژگی‌های اصلی درب خروج اضطراری عبارت‌اند از:
- قابلیت باز شدن آسان با فشار دست (بدون نیاز به کلید)
- نصب در مسیر مستقیم خروج (مانند پله فرار یا خروج اصلی)
- علامت‌گذاری واضح با تابلو “EXIT” یا “خروج”
- باز شدن در جهت خروج جمعیت
- مقاومت مکانیکی بالا در برابر ضربه و ازدحام
درب ضد حریق چیست؟
درب ضد حریق (Fire Rated Door) دربی است که در برابر آتش، حرارت و دود مقاوم است و از گسترش آن‌ها به دیگر قسمت‌های ساختمان جلوگیری می‌کند.
هدف اصلی آن کنترل آتش در یک ناحیه مشخص و محافظت از مسیر خروج تا زمان تخلیه کامل افراد است.
این درب‌ها معمولاً در نقاطی مثل پله فرار، موتورخانه، انبار یا ورودی آسانسور نصب می‌شوند.
تفاوت درب خروج اضطراری و درب ضد حریق
هر دو نوع درب بخشی از سیستم ایمنی ساختمان هستند، اما تفاوت‌های قابل‌توجهی در طراحی و کارکرد دارند.
ویژگی | درب خروج اضطراری | درب ضد حریق |
هدف اصلی | خروج سریع افراد از ساختمان | جلوگیری از گسترش آتش و دود |
زمان استفاده | فقط هنگام حادثه | در تمام زمان‌ها (به‌عنوان مانع آتش) |
نحوه عملکرد | باز شدن سریع با فشار دست (Push Bar) | مقاومت در برابر حرارت، بسته شدن خودکار |
نوع متریال | فلزی یا آلومینیومی مقاوم | فولادی یا چوبی نسوز با هسته ضد حرارت |
تجهیزات جانبی | دستگیره پانیک بار، تابلو خروج، قفل مکانیکی ساده | نوار دودگیر، پمپ بازشو، لولا و قفل ضد حرارت |
استاندارد مرجع | EN 179 / EN 1125 | EN 1634-1 / UL 10C |
نصب در محل | مسیر خروج و درب نهایی ساختمان | بین بخش‌های مختلف (پله فرار، انبار و موتورخانه) |
آیا می‌توان از یک درب برای هر دو منظور استفاده کرد؟
بله، اما تنها در صورتی که درب دارای هر دو گواهی باشد:
- گواهی مقاومت در برابر آتش (Fire Rating)
- گواهی عملکرد در خروج اضطراری (Panic Function)
در پروژه‌های بزرگ مانند بیمارستان‌ها یا مراکز خرید، معمولاً از درب‌های ضد حریق با دستگیره پانیک بار استفاده می‌شود که هم در برابر آتش مقاوم‌اند و هم اجازه خروج سریع افراد را می‌دهند.
اما در ساختمان‌های اداری یا مسکونی کوچک‌تر، بهتر است مسیر خروج اضطراری و درب ضد حریق جدا باشند تا هر کدام وظیفه خود را به بهترین شکل انجام دهند.
استانداردهای درب خروج اضطراری
درب خروج اضطراری باید مطابق با استانداردهای بین‌المللی زیر ساخته و نصب شود:
- EN 1125 — برای درب‌هایی که با فشار افقی (پانیک بار) باز می‌شوند.
- EN 179 — برای درب‌هایی که در محیط‌های غیرعمومی نصب می‌شوند.
- NFPA 101 (Life Safety Code) — مقررات جامع ایمنی مسیرهای فرار.
- استاندارد ملی ایران (ISIRI 11723) — الزامات درب‌های خروج اضطراری برای ساختمان‌های عمومی و صنعتی.
در ایران، سازمان آتش‌نشانی بر اساس مبحث سوم مقررات ملی ساختمان، الزام کرده است که تمام ساختمان‌های بالای ۶ طبقه یا با تراکم بالای جمعیت، حداقل دو مسیر خروج اضطراری استاندارد داشته باشند.
نحوه نصب صحیح درب خروج اضطراری
نصب اصولی این درب‌ها به‌اندازه‌ی خود درب اهمیت دارد.
در ادامه چند نکته کلیدی نصب را مرور می‌کنیم:
- جهت باز شدن درب باید به سمت خروج باشد.
درب نباید به داخل باز شود، چون در زمان ازدحام، مانع خروج سریع می‌شود. - ارتفاع نصب دستگیره پانیک بار:
بین ۹۰ تا ۱۱۰ سانتی‌متر از سطح زمین — طبق استاندارد EN 1125. - در مسیر باز شدن درب نباید مانعی وجود داشته باشد.
نصب وسایل تزئینی، تابلو یا موانع در مسیر درب ممنوع است. - عرض مفید درب:
حداقل باید ۸۰ سانتی‌متر باشد و برای مکان‌های پرتردد (مثل سینما یا بیمارستان) بهتر است بیش از ۱۲۰ سانتی‌متر باشد. - علامت‌گذاری شب‌نما:
تابلو خروج باید بالای درب نصب و در تاریکی هم قابل‌مشاهده باشد.
نگهداری و بازرسی دوره‌ای
درب خروج اضطراری باید هر ۳ ماه یک‌بار مورد بازرسی قرار گیرد تا از سلامت دستگیره، لولاها و مکانیزم باز شدن اطمینان حاصل شود.
در بسیاری از ساختمان‌ها دیده می‌شود که این درب‌ها قفل یا حتی جوش داده می‌شوند — اقدامی بسیار خطرناک که خلاف تمام استانداردهای ایمنی است.
در زمان بحران، درب خروج باید همیشه آزاد و قابل استفاده باشد؛ حتی اگر از نظر امنیتی در شرایط عادی قفل شود، باید با فشار دست در شرایط اضطرار باز گردد.
تفاوت از نظر قوانین آتش‌نشانی ایران
بر اساس الزامات سازمان آتش‌نشانی:
- درب خروج اضطراری باید دارای گواهی EN 1125 یا ISIRI 11723 باشد.
- درب ضد حریق باید گواهی مقاومت حرارتی از آزمایشگاه معتبر داخلی یا خارجی داشته باشد.
- در پروژه‌های خاص (بیمارستان، هتل، برج‌های بلند)، استفاده از درب ترکیبی ضد حریق + خروج اضطراری الزامی است.
کاربردهای اصلی درب خروج اضطراری
- پله‌های فرار ساختمان‌های بلند
- سالن‌های اجتماعات و سینما
- بیمارستان‌ها و مراکز درمانی
- مدارس و دانشگاه‌ها
- مراکز خرید و انبارهای صنعتی
- پارکینگ‌های طبقاتی
در همه این مکان‌ها، سرعت باز شدن درب و سادگی عملکرد آن حیاتی است.
هزینه و تفاوت قیمتی
قیمت درب خروج اضطراری معمولاً کمتر از درب ضد حریق است؛
اما اگر درب دارای هر دو گواهی (خروج اضطراری + مقاومت در برابر آتش) باشد، قیمت آن حدود ۳۰٪ تا ۵۰٪ بالاتر است.
عوامل تأثیرگذار بر قیمت شامل نوع متریال، نوع دستگیره (Push Bar یا Lever Handle) و برند قفل‌هاست.
جمع‌بندی
درب خروج اضطراری و درب ضد حریق هر دو بخش مهمی از سیستم ایمنی ساختمان هستند اما با اهداف متفاوت طراحی شده‌اند.
درب ضد حریق برای محدود کردن آتش و درب خروج اضطراری برای نجات سریع افراد طراحی شده است.
ترکیب هوشمندانه این دو نوع درب — به‌ویژه در ساختمان‌های بزرگ — می‌تواند امنیت جانی ساکنان را به شکل چشمگیری افزایش دهد.
پس در زمان طراحی یا بازسازی ساختمان، حتماً از مشاوران ایمنی و شرکت‌های دارای تاییدیه رسمی استفاده کنید تا درب خروج اضطراری شما هم استاندارد و هم قابل اعتماد باشد.
سوالات متداول در مورد درب ضد حریق
1. آیا هر درب ضد حریق می‌تواند به‌عنوان درب خروج اضطراری استفاده شود؟
خیر، مگر اینکه علاوه بر گواهی ضد حریق، گواهی عملکرد خروج اضطراری (EN 1125) هم داشته باشد.
2. درب خروج اضطراری باید قفل داشته باشد؟
در حالت عادی می‌تواند قفل باشد، اما باید به‌صورت آنی با فشار دست باز شود.
3. آیا نصب درب خروج اضطراری در خانه‌های مسکونی لازم است؟
خیر، در واحدهای کوچک الزامی نیست، اما در ساختمان‌های بیش از ۶ طبقه یا پرتردد، الزامی است.
4. بهترین نوع دستگیره برای درب خروج اضطراری چیست؟
دستگیره افقی پانیک بار (Push Bar) که در زمان ازدحام به‌آسانی باز می‌شود.